در كار ما روزنامه نگاران كمتر پيش مي آيد كه قصد كرده باشيم راجع به هنرمندي ويژه نامه اي تدارك ببينيم و پيشنهادمان با استقبال اكثر فعالان جامعه موسيقي روبه رو شو
گفت و گو با حسين عليزاده؛ شوريدن بر زمانه تقليد و تكرار
عبارات مهم : برخورد
در كار ما روزنامه نگاران كمتر پيش مي آيد كه قصد كرده باشيم راجع به هنرمندي ويژه نامه اي تدارك ببينيم و پيشنهادمان با استقبال اكثر فعالان جامعه موسيقي روبه رو شود؛ يا عده اي موافق عنوان نبودند يا انواع كدورت ها دست و دل آنها را از مصاحبت و همياري باز مي داشت. ولی گردآوري پرونده اي براي احمد پژمان الحق كه براي خودمان جاي شگفتي داشت. به جرات مي توان گفت تا «پ» پژمان را مي آورديم از آهنگساز، موسيقيدان و فيلمساز همه و همه با هيجان خاصي از عنوان استقبال مي كردند. استقبالي كه علاوه بر جايگاه مهم پژمان در موسيقي از فروتني و وقار مثال زدني اش مي آمد.
احمد پژمان، هنرمندي است كه در آستانه ٨٣ سالگي هنوز هم دست از خلاقيت و نوآوري برنداشته و هرچه ساخته و پرداخته مُهر نام بلندش را بر تارك موسيقي ايران كوبيده هست. چه آن وقت كه براي فيلم، موسيقي نوشته و چه وقتي كه براي ساخت يك اثر اركسترال دست به قلم شده است هست. او موسيقيدان تام و تمامي در خُلق و خلق است و از اين حيث واجد اهميتي ويژه تا به مناسبت سالگرد تولدش (١٨ تيرماه) صفحاتي را به او تخصیص داده شده است دهيم. حسين عليزاده، موسيقيداني است كه در طول سال هاي فعاليتش نگاه توام با احترامي نسبت به اساتيد خود داشته. در گفت وگوي پيش رو او از ويژگي هنري آثار احمد پژمان و سال هاي آشنايي اش سخن گفته هست. براي عليزاده اساتيدي مثل علي اكبرخان شهنازي، هوشنگ ظريف، حسين دهلوي، احمد پژمان و بسياري ديگر آنچنان اهميت و احترامي دارند كه هر گاه نام آنها به ميان مي آيد يا از كيفيت هنري ارزش مي گويد يا به احترام آنها ساز كوك كرده و مي نوازد.
اولين مواجهه شما با احمد پژمان به چه دوره اي برمي گردد؟ زماني كه در هنرستان موسيقي تحصيل مي كرديد يا در دانشگاه؟
من اولين بار احمد پژمان را در هنرستان موسيقي ديدم ولی او در آن وقت در هنرستان تدريس نمي كرد و فقط رفت و آمد داشت و با حسين دهلوي دوست صميمي بود. در آن سال ها ما مدام او را مي ديديم چون با اركستر سازهاي ملي و به رهبري حسين دهلوي قطعاتش را براي اجرا تمرين مي كرديم. خاطرم است وقتي آقاي دهلوي در تمرين ها مي گفت پارتيتورهاي پژمان را روي پوپيتر بگذاريد، من و شاگردان ديگر هنرستان به وجد مي آمديم چون موسيقي اش تاثير بسيار خوبي روي ما مي گذاشت. ضمن آنكه خودش هم از همان ابتدا بسيار كم حرف و آرام بود و با لطافت و نازك طبعي خاصي واکنش‌ها مي كرد. او يكسره سبكبال بود؛ چه در موسيقي و چه در معاشرت اجتماعي اش. در دوراني كه ما كم سن و سال بوديم طوري با ما برخورد مي كرد كه خيلي سریع صميمي مي شديم و تصور مي كرديم يكي از رفقاي قديمي مان هست. همين حس صميميت باعث مي شد در سنين كم او را دوست داشته باشيم. يادم است آن وقت تمرينات اركستر سازهاي ملي در تالار فارابي وزارت فرهنگ و هنر انجام مي شد. احمد پژمان علاوه بر اينكه بر روند تمرين ها نظارت داشت با اعضاي اركستر كه من هم جزو آنها بودم با مهر فراواني برخورد مي كرد كه همه فرزند ها را به وجد مي آورد. بنابراين اولين مواجهه من با احمد پژمان به همان اركستر سازهاي ملي و تالار فارابي بازمي گردد و خوشحالم كه اين شانس را داشتم در آن سن و سال، قطعات زيباي او را با اين اركستر اجرا كنم.
پس تا پيش از دانشگاه شاگرد مستقيم او نبوديد…
خير؛ وقتي به دانشگاه رفتم واحدهاي آهنگسازي داشتيم كه احمد پژمان و عليرضا مشايخي تدريس مي كردنداما همان دوره هم انگار كه دوستان قديمي همديگر را ديده باشند صميميت بين ما بيشتر شد تا جايي كه خاطرم است وقتي پشت پيانو مي نشست تا تكاليف فرزند ها را با ساز اجرا كند، آن قدر همه دورش را مي گرفتند كه پيانو بين فرزند ها و پژمان گم مي شد؛ نه به اين خاطر كه صرفا به نكاتي كه مي گفت گوش كنيم بلكه با نزديكي صميميت بيشتري را احساس مي كرديم.
مهم ترين ويژگي پژمان در برخورد با موسيقي اين بود كه هيچ چيز را مطلق نمي دانست و سليقه شخصي اش را به ديگران تحميل نمي كرد. او با تجربه هايي كه داشت، پيشنهاداتي به ما مي داد ولی در نهايت همه چيز را به خود دانشجو واگذار مي كرد حتي اگر منطق كلي حرف آن دانشجو غلط بود او را آزاد مي گذاشت تا بتواند ايده هايش را عملي كند؛ از اين حيث او يك دموكرات تمام عيار بود كه همين خلقش باعث مي شد در هنرستان و دانشگاه جزو صورت هاي بسيار محبوب باشد؛ كما اينكه همچنان هم همين طور است.
اگر بخواهيم به وجه آهنگساز احمد پژمان بپردازيم با زواياي متفاوتي روبه رو مي شويم كه از آثار اركسترال گرفته تا موسيقي متن فيلم واجد اهميتِ بسيار هستند. ولی مهم ترين ويژگي احمد پژمان در استفاده او از موسيقي رديف-دستگاهي و فولكلور ايراني در ساخت آثار اركسترال هست. شما به عنوان يك موسيقيدان ايراني نحوه برخورد او با اين المان ها را چطور مي بينيد؟
به نظر من آثار پژمان از نمونه هاي موفق آهنگسازي در اين شيوه هست. او با اينكه سال ها در خارج از ايران تحصيل و زندگي كرده ولی همواره نگاه صميمانه و باعشق اي به فرهنگ ايران داشته هست. پژمان از جمله آهنگسازاني است كه خودش را در موسيقي هيچ وقت محدود به يك ژانر و عنوان خاصي نكرده هست. به عنوان نمونه اينكه بخواهد فقط در موسيقي ايراني كار كند يا فقط نگاه غربي داشته باشد. او هميشه به موسيقي ايراني نگاه ويژه اي داشت و از آنجا كه خودش هم متولد شهر «لار» در استان فارس است توجه منحصر به فردي به ملودي هاي محلي نشان داده ولی بهتر از هر كسي از پتانسيل موجود در اين موسيقي ها استفاده كند. ذات و پويايي موسيقي پژمان در استفاده از ريتم و به خصوص استفاده از رنگ هاي صوتي هست. رنگ آميزي موسيقي او خاص خودش است و با هر آنسامبلي (اعم از ايراني و غير ايراني) آن را جالب و زيبا نشان داده هست. يادم مي آيد وقتي از وين به ايران بازگشت مدتي سه تار دست گرفت تا به شكل عملي با موسيقي رديف – دستگاهي كار كند.
در هر صورت اگر پژمان يك موتيف دو سه نتي داشته باشد همان دو سه نت موضوعِ موسيقي اش مي شود و با چنان ذوق و مهارتي آن را بسط مي دهد كه اثري بزرگ خلق مي شود. متاسفانه ما امروز راديو-تلويزيوني نداريم كه اين موسيقي ها را پخش و تفسير كند. اغلب هنرجويان و دانشجويان موسيقي يا علاقه مندان به اين رشته هستند كه راجع به آثار او نوشته يا به تفسير آنها پرداخته اند. هر فردي كه به طور تخصصي موسيقي را دنبال مي كند متوجه جايگاه احمد پژمان در موسيقي مي شود. او از جمله آهنگسازاني است كه وقتي مي خواهد از يك پديده يا ملودي الهام بگيرد از عمق آن تاثير مي پذيرد و در عين حال استدلال هنري خودش را هم روي آن پياده مي كند؛ اينچنين است كه ابتكارات و ذوق او به موسيقي اضافه و اثري خلق مي شود كه خاص خود اوست. پژمان در طول سال هاي فعاليت هنري اش كارهاي متفاوتي انجام داد كه از جمله آنها مي توان به ساخت موسيقي روي قصه هاي كودكان براي كانون پرورش فكري، آثار سمفونيك (كه در خارج از ايران ضبط شد) يا قطعاتي براي اركستر ملي يا موسيقي فيلم اشاره كرد. او در همه اين موارد بسيار موفق بوده است.
مهم ترين ويژگي احمد پژمان در ساخت موسيقي فيلم اين است كه از المان هاي ايراني استفاده مي كند ولي در عين حال موسيقي اش تصوير هم دارد. با توجه به اينكه شما نيز در ساخت موسيقي فيلم چنين رويكردي داريد موفقيت او را در چه مي بينيد؟
بعضي آهنگسازان خود به خود در ساخت موسيقي تنها با نت و صدا سر و كار ندارند بلكه مي كوشند با رنگ آميزي صوتي شكل ديگري به موسيقي خود ببخشند. تصور اين عنوان براي شنونده عادي كار دشواري است ولی اگر آهنگساز را به عنوان يك ذهن خلاق و در قالب يك نقاش در نظر بگيريد كه رنگ آميزي را درك كرده است در مي يابيد كه مي تواند از رنگ ها (در اينجا منظور رنگ هاي صوتي است) به بهترين شكل استفاده كند. اگر آهنگساز در ساخت موسيقي فيلم تنها متكي به تنظيم موسيقي باشد آن تابلوي تصويري اتفاق نمي افتد. ولي آهنگساز حقيقي از همان ابتداي كار تابلوي نقاشي اش را با تمام ظرايف و پيچيدگي هايش در ذهن متصور مي شود. من اعتقاد دارم ابزار پژمان براي نوشتن موسيقي نه نت و صدا كه قلم موي رنگ هست. موسيقيداناني كه اين طور فكر مي كنند، موسيقي ارزش ذاتا تصويري مي شود. اگرچه به نظر من او تا امروز بايد موسيقي فيلم هاي بيشتري مي نوشت ولی اين به علاقه مندي هاي او، وقت ها و آشنایی كارگردانان ايراني برمي گردد. به هر حال در تمام دوراني كه احمد پژمان موسيقي فيلم نوشته، توانسته است از طريق رنگ هاي موسيقي تصاوير را بهتر نشان دهد حتي در برخي موارد موسيقي او از تصوير هم والاتر و فاخرتر هست. الهاماتي كه او از مباحث متفاوت مي گيرد چنان مبتكرانه پياده مي شوند كه اثر خلاقه اي تمام و كمال شكل مي گيرد.
نكته جالب احمد پژمان پويايي ذهن او به عنوان يك آهنگساز هست. او در اين سن و سال هنوز هم وقتي موسيقي مي نويسد اثرش خلاقانه و بديع است آنچنان كه نمي توان تصور كرد آن را يك آهنگساز ٨٠ و اندي ساله ساخته است.
سن، امري است كه در فيزيك انسان نمايان مي شود ولی هيچ وقت صحبتي نشده كه ذهن آدمي مي تواند چه سن و سالي داشته باشد. امروز هم وقتي پژمان را مي بينيم و با او صحبت مي كنيم متوجه مي شويم كه با دوره اي كه در هنرستان حضور داشت هيچ فرقي نكرده هست. شايد ظاهرش پير شده است باشد ولی اينكه مي گويند دل آدمي بايد جوان باشد كاملا در مورد پژمان صادق هست. ما اصلا او را به عنوان يك پيرمرد آهنگساز نمي شناسيم. هر جا كنسرت يا بحثي بوده كه او هم حضور داشته اصلا در جايگاه يك پير درعرصه موسيقي با جوانان برخورد نكرده هست. اتفاقا از جمله آهنگسازاني است كه همواره پيش تر از ذهنيت و سن و سالش عمل كرده هست. شايد ما با ظاهر جا افتاده اي روبه رو باشيم ولی ذهنيت او كاملا جوان هست. از طرفي اگر شرايط براي افرادي مثل پژمان به گونه اي بود كه مي توانستند در يك رفاه نسبي و آسوده خيالي زندگي كنند، مي ديديم كه نسبت به امروز چقدر مي توانست جوان تر هم باشد. او در همه حال به موسيقي و زندگي فكر مي كند. به همين دليل است كه در موسيقي اش هم زندگي جريان دارد. بنابراين وقتي از واژه زندگي استفاده مي كنيم ديگر صحبت از پيري به ميان نمي آيد؛ زندگي يعني جواني، شادابي و حركت. ذهنيت پژمان با ساليان گذشته اش هيچ فرقي نكرده است حتي وقتي آهنگي نمي سازد و در جلسه اي نظراتش را ارايه مي دهد متوجه مي شويم كه هيچ فاصله اي با نسل هاي بعد از خود ندارد. اين ويژگي خاص از وقتي من در هنرستان شاگردش بودم هويدا بود؛ با فرزند ها قاتي مي شد و فاصله اي بين خودش و آنها نمي ديد. جالب است كه من وقتي بعضي از اساتيد قديمم را مي بينم، با احترام خاصي با آنها برخورد مي كنم ولی در مورد پژمان آن قدر رفاقت بين ما است كه او را «تو» خطاب مي كنم. فكر نمي كنم هيچ دانشجوي موسيقي اي را پيدا كنيد كه باعشق او را دوست نداشته باشد. در وجود او مهري است كه همه چيز را تازه و جوان مي كند؛ هم موسيقي و هم ارتباطش با اطرافيان را.
احمد پژمان علی رغم خيلي از آهنگسازان هرگز در قيد كسب شهرت و حضور فعال در رسانه نبوده كما اينكه كمتر هم تن به مصاحبه مي دهد و غير از مخاطبان خاصي كه دارد مردم عادي كمتر او را مي شناسند. شما اين عنوان را چطور مي بينيد؟
ممكن است نشانه بعضي از بازیگران و صورت های معروف كسب شهرت نباشد ولی آثاري ساخته اند كه خود به خود بر طيف هاي متفاوت جامعه تاثير گذاشته است تا جايي كه مردم عادي هم جذب آنها شده است اند. ولی آثاري كه پژمان ساخته معمولا به گونه اي است كه فواید جامعه نمي توانند با آن ارتباط برقرار كنند. او عام نبوده كه مورد توجه عوام قرار بگيرد. هر چند در سبك هاي مختلفي موسيقي نوشته ولی با هوش و ذكاوت زيادي با اين سبك ها برخورد كرده است چنان كه آثارش براي مخاطبان جدي موسيقي جايگاه مهم و پررنگي دارند.
در عين حال وقتي پژمان مي خواهد با توده مردم در ارتباط باشد، جنبه ديگري براي موسيقي اش در نظر مي گيرد و دست به كار ساخت قطعات پاپ مي شود. اين كار هم بسيار جالب هست؛ تصور كنيد كسي مثل پژمان كه خداوندگار موسيقي كلاسيك است وقتي پاپ مي سازد چقدر مي تواند كيفيت كارش اوج باشد. اينجاست كه ديگر عنوان ژانر مطرح نيست بلكه ارايه هنرمندانه اثر مورد توجه قرار مي گيرد. در مورد موسيقي ايراني و آهنگسازانش عنوان كمي تفاوت مي كند آیا كه ممكن است هر شنونده ايراني به واسطه مليت اش جذب اين موسيقي شود ولی از آنجا كه موسيقي پژمان محدود به آثار سمفونيك و اركسترال مي شود، طبيعي است كه طيف شنونده هايش هم كم باشد. هرگز اين طور نبوده كه پژمان گوشه گيري كند ولی هيچ وقت هم تظاهر و خودنمايي نكرده و هر وقت تصميم گرفته در قالب موسيقي با مردم ارتباط برقرار كند، سراغ سبك ديگري رفته است.
پس، از اين حيث آثار پاپ او را موفق مي دانيد؟
متاسفانه الان حضور ذهن ندارم كه اين آثار چه قطعاتي هستند و دنبال هم نكرده ام چون خودم كارهاي كلاسيك او را بيشتر دوست دارم و اعتقاد دارم پژمان نقاش اركستر هست. البته هر چه يك آهنگساز سعي كند موسيقي پاپ مردم پسندتري بسازد بايد خودش را به سطح مردم عادي نزديك تر كند، كاري كه ممكن است در آثار پژمان نباشد به همين دليل هم نمي توان درست قضاوت كرد كه موفق بوده يا نه.
آهنگسازان پاپ امروزي وقتي مي بينند يك اثر مورد پسند مردم قرار گرفته همگي سعي مي كنند آن را تكرار كنند به همين دليل بسياري از موسيقي هاي پاپ شبيه به هم هستند. حتي در گزینش كلام و شعر هم مدام اين تقليد را مي بينيم. اين مساله به مصرف كننده و شركت هاي تجاري هم برمي گردد. اگر كلامي مورد استقبال قرار بگيرد آهنگسازان ديگر هم سراغ همان فرم و همان دايره واژگاني مي روند. در حالي كه كار پژمان اين نيست و طبيعي است كه نتواند در موسيقي پاپ به همان موفقيتي كه در ساخت آثار اركسترال رسيده، برسد. از سوي ديگر شايد علت ساخت اين قطعات صرفا يك تجربه شخصي بوده وگرنه استمرار پيدا مي كرد. به عقيده من پژمان در موسيقي ايران يك كيفيت ويژه و منحصر هست. من از زبان تمام كساني كه او را مي شناسند بايد بگويم كه پژمان عزيز! بي نهايت دوستت داريم. تو شاگردان خوبي (چه بطور مستقيم و چه غير مستقيم) تربيت كرده اي كه امروزه قهرمان همه آنهايي و راه و روش ات چراغ راه آنهاست.
شوريدن بر زمانه تقليد و تكرار , گفت‌و‌گو با حسين عليزاده
روزنامه اعتماد
واژه های کلیدی: برخورد | موسيقي | استفاده | نحوه برخورد | اخبار فرهنگی و هنری
دانلود فایل ها
توجه: ممکن است تمام لینک های دانلود به دستور مقام قضایی حذف شده باشد...
